ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის რეცენზირებადი, ბეჭდურ-ელექტრონული, საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის შესახებ
ანოტაცია
კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია არის ერთ-ერთ ყველაზე რთული პროცედურა კორპორაციული ფინანსების მართვის პროცესში, რადგან იგი წარმოადგენს კომპრომისს სასესხო კაპიტალის გამოყენებას და საკუთარი ფინანსური რესურსების საიმედოობასა და სტაბილურობას შორის. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის მექანიზმი წარმოადგენს კომპანიის ფინანსური მდგრადობის მართვის სისტემის განუყოფელ ნაწილს, რაშიც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება კაპიტალის ლიკვიდობას და გადახდისუნარიანობას.
საკვანძო სიტყვები: კაპიტალის სტრუქტურა; გადახდისუუნარობა; ანტიკრიზისული მართვა; ეფექტიანობა; ლიკვიდობა.
შესავალი
კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურა წარმოადგენს საკუთარ და სასესხო საშუალებებს შორის თანაფარდობას, რომლის დროსაც ხდება ეფექტიანი ურთიერთკავშირის უზრუნველყოფა საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობასა და დავალიანების კოეფიციენტებს შორის [Бланк И. А. Управление формированием капитала. Киев: Ника-Центр, 2000]. კაპიტალის სტრუქტურა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს კომპანიის საოპერაციო, საინვესტიციო და ფინანსური საქმიანობის შედეგებზე, აგრეთვე, აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობაზე [Бочаров В. В., Леоньтев В. Е. Корпоративные финансы. Санкт-Петербург изд., Питер. 2004]. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია არის ერთ-ერთ ყველაზე რთული პროცედურა კორპორაციული ფინანსების მართვის პროცესში, რადგან იგი წარმოადგენს კომპრომისს პოტენციურ ფინანსურ სიძნელეებს, სასესხო კაპიტალის გამოყენებას და საკუთარი ფინანსური რესურსების საიმედოობასა და სტაბილურობას შორის.
კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციისას მთავარია დადგინდეს ისეთი თანაფარდობა საკუთარ და სასესხო კაპიტალს შორის, რომლის დროსაც კომპანიის აქციების ღირებულება მიაღწევს მაქსიმუმს. ინვესტორისათვის სასესხო კაპიტალის დონე წარმოადგენს მგრძნობიარე ინდიკატორს ემიტენტის ფინანსური მდგრადობის შესაფასებლად, ვინაიდან დავალიანების მაღალი დონე მოწმობს მსესხებლის გაკოტრების რისკის დონის მატებას.
კვლევის მიზანს წარმოადგენს კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის პრობლემების შესწავლა და მათი აღმოფხვრის გზები.
კვლევის მეთოდები. ნაშრომის შესრულებისას საკვლევი თემის პრაქტიკული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გამოყენებულ იქნა კვლევის სისტემური და ლოგიკური განზოგადების მეთოდები. ასევე გამოყენებულია ანალიზისა და სინთეზის მეთოდები.
ძირითადი ნაწილი. გადახდისუუნარობა არის მოვალის უუნარობა დაფაროს თავისი ვალდებულებები მათი შესრულების მომენტისთვის. როდესაც ადგილი აქვს მოვალის მიერ გადახდის დროებით შეწყვეტას ან დაუფარავია ცალკეული მოთხოვნები მოვალის გადახდისუუნარობაზე დასკვნების გაკეთება რთულია. გადახდისუუნარობა რთული ეკონომიკურ-სამართლებრივი მოვლენაა, რომელიც, ერთი მხრივ, ოპერაციული საქმიანობის არაეფექტიანი პროდუქტია, ხოლო, მეორე მხრივ, კი წარმოადგენს სტიმულს კომპანიების ეფექტიანი მუშაობისათვის. კომპანიების გადახდისუუნარობასთან დაკავშირებული პრობლემების გადასაჭრელად, საჭიროა თანამედროვე სამეცნიერო ცოდნის, ეკონომიკური გამოცდილების, ბიზნეს-საზოგადოებებისა და ფინანსური ინსტიტუტების ძალისხმევის გაერთიანება.
კომპანიის არასტაბილურობის პირობებში ფუნქციონირება დაკავშირებულია მმართველობითი გადაწყვეტილებების ანტიკრიზისული მართვის მექანიზმებთან, რომელიც გულისხმობს მიზეზების დიაგნოსტიკას და დაძლევის ღონისძიებებს ყველა დონეზე. არასტაბილური მდგომარეობის დიაგნოსტიკის სისტემის დანერგვით, შესაძლებელია წარუმატებლობის პროგნოზირება და მისი განვითარების თავიდან აცილება. ასეთი ღონისძიებების ეფექტიანობა მთლიანად დამოკიდებულია რამდენად დროულად იქნება აღმოჩენილი მოახლოებული წარუმატებლობის ნიშნები და რამდენად კვალიფიციურად იქნება განსაზღვრული მიმდინარე უარყოფითი პროცესების გამომწვევი ძირითადი მიზეზები. არასტაბილური მდგომარეობის დიაგნოსტიკის მეშვეობით კომპანიის ხელმძღვანელობა უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ობიექტური ინფორმაციით შიდა და გარე ფაქტორების განვითარების ტენდენციის შესახებ, რომელიც მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღების საფუძველია.
ანტიკრიზისული მართვის მექანიზმის გამოყენების აუცილებლობა განპირობებულია მკაცრი კონკურენციით, ქვეყნის არასტაბილური ფინანსური სისტემით და ბაზრის სწაფად ცვალებადი კონიუნქტურით. ანტიკრიზისული ზომები ეხება კომპანიის ფუნქციონირების უმნიშვნელოვანეს პროცესს, როგორიცაა კაპიტალის ფორმირება, გამოყენება და კვლავწარმოება, რომლის მართვის ეფექტიანობა აისახება კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურაზე. როგორც წესი, კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურაში ნეგატიური მოვლენების დიაგნოსტიკა საშუალებას იძლევა მისი განვითარების ყველაზე ადრეულ სტადიაზე იყოს შემუშავებული მენეჯმენტის სტრატეგია და ტაქტიკა ფინანსური არასტაბილურობის დაძლევის მიზნით. კაპიტალის ოპტიმალურ სტრუქტურასთან დაკავშირებით ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღების დროს გათვალისწინებულ უნდა იქნეს შემდეგი ძირითადი ფაქტორები:
- გადასახადების მოცულობა. კომპანიას სტაბილური მოგების მიღების შესაძლებლობა საშუალებას მისცემს სასესხო კაპიტალის ხარჯზე მიაღწიოს გადასახადებზე წმინდა ეკონომიას. ხოლო, არასტაბილური მოგების შემთხვევაში კომპანია ვერ გამოიყენებს სასესხო კაპიტალზე საგადასახადო დაცვის უპირატესობებს და შედეგი იქნება გადასახადებზე უარყოფითი წმინდა ეკონომია;
- საქმიანი რისკი. კომპანიები, რომლებიც ეწევიან მაღალ რისკს ფინანსური სირთულეების ალბათობა და მათთან დაკავშირებული დანახარჯები მაღალია. მაღალი ფინანსური რისკების შემთხვევაში რისკიანი პროექტების უმრავლესობა ფინანსდება საკუთარი კაპიტალის ხარჯზე;
- აქტივების ხარისხი. როდესაც კომპანიის ღირებულება დამოკიდებულია არამატერიალური აქტივების ღირებულების ზრდაზე, შესაბამისად მაღალია მათი ფინანსური სირთულეების ალბათობა. როგორც წესი, მიწითა და უძრავი ქონებით ვალის უზრუნველყოფა უფრო საიმედოა, ამიტომ რისკიანი არამატერიალური აქტივების გაზრდილი წილის მქონე კომპანიის სესხების მოცულობა ნაკლებია საიმედო ფიქსირებული აქტივების დიდი წილის მქონე კომპანიის სესხების მოცულობაზე;
- დაფინანსების ხელმისაწვდომობა. კომპანიის ღირებულება უფრო მეტად დამოკიდებულია მის საინვესტიციო და ოპერაციულ გადაწყვეტილებებზე, ვიდრე მის გადაწყვეტილებებზე დაფინანსების წყაროების არჩევაზე.
კაპიტალის სტრუქტურის თეორიაში მნიშვნელოვანი პრობლემაა მთლიანი კაპიტალის - ძირითადი, საბრუნავი, საკუთარი და ნასესხები - ოპტიმალური თანაფარდობის შერჩევა. კომპანიის მთლიანი ღირებულების და კაპიტალის სტუქტურის თეორიას საფუძველი დაუდეს ფ. მოდილიანმა და მ. მილერმა, რომლებმაც აჩვენეს, რომ არჩევანი ნასესხებ და საკუთარ კაპიტალს შორის გავლენას არ ახდენს კაპიტალის მოზიდვის და კომპანიის ღირებულებაზე. კაპიტალის სტრუქტურის და შეფასების მიდგომა უშვებს, რომ არსებობს ოპტიმალური კაპიტალის სტრუქტურა და რომ მენეჯმენტს შეუძლია გაზარდოს კომპანიის მთლიანი ღირებულება ფინანსური ლევერეჯის გონივრული გამოყენებით. ამ მიდგომის მიხედვით, კომპანიას შეუძლია საწყის ეტაპზე შეამციროს მისი კაპიტალის ღირებულება და გაზარდოს მისი ღირებულება ლევერეჯის გაზრდით. როდესაც მაღალია ფინანსური ლევერეჯი, ინვესტორები ზრდიან კომპანიების აქციონერულ კაპიტალზე მოთხოვნილ მოგებას, სანამ ეს ზეგავლენა მთლიანად არ აანაზღაურებს სასესხო საშუალებების სარგებელს [ჯეიმს ს. ვან ჰორნი; ჯონ მ. ვახოვიჩი, უმც. ფინანსური მენეჯმენტის საფუძვლები. გამომცემლობა „საქართველოს მაცნე“ 2009].
კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურის განსაზღვრისათვის ზუსტი ფორმულა არ არსებობს. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია - კონკურენციის, საგადასახადო კანონმდებლობისა და ეკონომიკური სიტუაციის ცვლილებებისადმი ადაპტაციის უწყვეტი პროცესია. გადაწყვეტილება კაპიტალის სტრუქტურის არჩევის შესახებ, არ შეიძლება განვიხილოთ იზოლირებულად. ის უნდა იყოს დაფინანსების დასაბუთებული სტრატეგიის ნაწილი, რომელშიც გათვალისწინებულ იქნება, როგორც კომპანიის საბაზრო პოზიცია და მომავალი საინვესტიციო შესაძლებლობები, ასევე, მოსალოდნელი ფულადი ნაკადები, სადივიდენდო პოლიტიკა და დაფინანსების მოთხოვნა [ხათუნა ბარბაქაძე. „კორპორაციული დაფინანსების გადაწყვეტილების შესახებ“. 2016].
პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ კონკრეტული კომპანიისთვის შეუძლებელია ზუსტად განისაზღვროს კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურა, რაც მისი ფინანსური მდგრადობის გაზრდის საშუალებას იძლევა. სწორედ ამიტომ, გადახდისუუნარობის დაძლევის და აქტივების ლიკვიდობის დონესა და მათი დაფინანსების წყაროების სტრუქტურას შორის თანაფარდობის ოპტიმიზაცია გულისხმობს ბალანსის ანალიზს შემდეგი მაჩვენებლების საფუძველზე:
- მიმდინარე ლიკვიდობის კოეფიციენტი:
სადაც A - საბრუნავი აქტივები; P - მოკლევადიანი ვალდებულებები.
მიმდინარე ლიკვიდობის კოეფიციენტის მნიშვნელობა 2-ზე ნაკლები არ უნდა იყოს.
- საბრუნავი აქტივების საკუთარი საბრუნავი კაპიტალით უზრუნველყოფის კოეფიციენტი:
= 
აღნიშნული კოეფიციენტი საანგარიშო პერიოდის ბოლოს არ უნდა 0.1-ზე ნაკლები.
კომპანია რომ აღიარონ გადახდისუუნაროდ - საანაგარიშო პერიოდის ბოლოს მიმდინარე ლიკვიდობის კოფიციენტი 2.0-ზე, ხოლო საბრუნავი აქტივების საკუთარი კაპიტალით უზრუნველყოფის კოეფიციენტი 0.1-ზე ნაკლები უნდა იყოს. ერთი კოეფიციენტის გაუმჯობესება იწვევს მეორის გაუარესებას, რადგან საბრუნავი საშუალებები იმყოფება ერთი კოეფიციენტის მრიცხველში და მეორე კოეფიციენტის მნიშვნელში. ამიტომ აუცილებელია აღნიშნული კოეფიციენტები შეფასდეს ერთად.
საბრუნავ და არასაბრუნავ აქტივებს შორის ოპტიმალური თანაფარდობა კომპანიის მდგრადი ფინანსური განვითარების უზრუნველყოფის შესაძლებლობას იძლევა, ხოლო საკუთარ და სასესხო კაპიტალს შორის თანაფარდობის მიხედვით შესაძლებელია კაპიტალის ერთობლივი ღირებულების მინიმიზირება, რაც საშუალებას მისცემს კომპანიას მოიზიდოს საჭირო ფინანსური რესურსები და შეინარჩუნოს ფინანსურ გადაწყვეტილებების მიღების მოქნილობა.
კომპანიის ფინანსური მდგომარეობა უშუალოდ დაკავშირებულია აქტივებში ინვესტირებული სახსრები რამდენად სწრაფად გარდაიქმნებიან რეალურ ფულად, რასაც კარგად გვიჩვენებს აქტივების ბრუნვის კოეფიციენტი, რომელიც განისაზღვრება ფორმულით:
კომპანიის ფინანსური მდგომარეობა და მისი გადახდისუნარიანობა ასევე დამოკიდებულია რამდენად სწრაფად გადაიქცევა დებიტორული დავალიანება ნაღდ ფულად, რომელიც გაიანგარიშება შემდეგი ფორმულებით:
უიმედო დავალიანების ზრდის ტენდენცია ადასტურებს ლიკვიდობის შემცირებას.
ყოველივე ზემოაღნიშნული კი მიუთითებს, რომ კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის მექანიზმი წარმოადგენს თანამედროვე კომპანიის ფინანსური მდგრადობის მართვის საერთო სისტემის განუყოფელ ნაწილს. კომპანიის ანტიკრიზისული მართვის თვალსაზრისით განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება კაპიტალის კლასიფიკაციას ლიკვიდობის ხარისხის მიხედვით და გადახდისუნარიანობის გათვალისწინებით, რაც საშუალებას იძლევა შემცირდეს ფინანსურ მდგომარეობაზე კონტროლის დაკარგვის რისკი, რადგან თავიდან იქნეს აცილებული კომპანიის არასასურველი მიმართულებით საქმიანობის განვითარება.
დასკვნა
კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია არის ერთ-ერთ ყველაზე რთული პროცედურა კორპორაციული ფინანსების მართვის პროცესში, რადგან იგი წარმოადგენს კომპრომისს სასესხო კაპიტალის გამოყენებას და საკუთარი ფინანსური რესურსების საიმედოობასა და სტაბილურობას შორის. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის მექანიზმი წარმოადგენს კომპანიის ფინანსური მდგრადობის მართვის საერთო სისტემის განუყოფელ ნაწილს. კვლევის შედეგად მიღებული დასკვნები და შედეგები ხელს შეუწყობს კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციას და ეფექტიანობის ამაღლებას.
ლიტერატურის მიმოხილვა. კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის საკითხი აქტუალური თემაა, როგორც უცხოური, ასევე ეროვნული სამეცნიერო პუბლიკაციებისა თუ ნაშრომებისათვის. სტატიის დამუშავებისას გამოყენებული ავტორების მიერ განიხილება კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის პრობლემებთან დაკავშირებული თეორიული და პრაქტიკული შესაძლებლობები, ასევევ, მისი თანმხლები დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
გამოყენებული ლიტერატურა
- ჯეიმს ს. ვან ჰორნი; ჯონ მ. ვახოვიჩი, უმც. ფინანსური მენეჯმენტის საფუძვლები. გამომცემლობა „საქართველოს მაცნე“ 2009;
- Бочаров В.В., Леоньтев В.Е. Корпоративные финансы. Санкт-Петербург изд., Питер. 2004;
- Бланк И. А. Управление формированием капитала. Киев: Ника-Центр, 2000;
- ბარბაქაძე ხ. „კორპორაციული დაფინანსების გადაწყვეტილების შესახებ“ საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია: „გლობალიზაციის გამოწვევები ეკონომიკასა და ბიზნესში“ გვ., 76-79. 2016;
- ჰაინრიჰ შნიტგერი დოქ. როინ მიგრიაული. გადახდისუუნარობის საქართველოს კანონი http://migri-law.ge/download/gadaxdisuunarobis_kanoni.pdf;
- მაცაბერიძე მ, გასიტაშვილი ზ, გორგიძე დ. „ანტიკრიზისული მართვის პრობლემები“ file:///C:/Users/User/Downloads/1507.pdf